มหาวคฺคสํยุตฺต อฏฺฐกถา

เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สาริปุตฺโต มคเธสุ วิหรติ นาลกคามเก อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ จุนฺโท จ สมณุทฺเทโส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส อุปฏฺฐาโก โหติฯ

อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต เตเนว อาพาเธน ปรินิพฺพายิฯ อถ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปตฺตจีวรมาทาย เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม, เยนา ยสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ ‘‘อายสฺมา ภนฺเต สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต, อิทมสฺส ปตฺตจีวร’’นฺติฯ อตฺถิ โข อิทํ อาวุโส จุนฺท กถา ปาภตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย, อายามาวุโส จุนฺท, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสฺสาม, อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสฺสามาติฯ ‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโส อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

พุทฺธา นุ โข ปฐมํ ปรินิพฺพายนฺติ, อุทาหุ อคฺคสาวกาติฯ

อนุชานาตุ เม ภนฺเต ภควา, อนุชานาตุ สุคโตฯ ปรินิพฺพาน กาโล เม, โอสฺสฏฺโฐ เม อายุสงฺขาโรติฯ

กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสสิ สาริปุตฺตาติฯ

อตฺถิ ภนฺเต มคเธสุ นาลกคาเม ชาโตวรโก, ตตฺถาหํ ปรินิพฺพายิสฺสามีติฯ

ยสฺส ทานิ ตฺวํ สาริปุตฺต กาลํ มญฺญสิ, อิทานิ ปน เต เชฏฺฐกนิฏฺฐ ภาติกานํ ตาทิสสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ, เทเสหิ เนสํ ธมฺมนฺติ อาหฯ

อถโข อายสฺมา จ อานนฺโท จุนฺโท จ สมณุทฺเทโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อยํ ภนฺเต จุนฺโท สมณุทฺเทโส ‘เอวมาห อายสฺมา ภนฺเต สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต, อิทมสฺส ปตฺตจีวร’นฺติฯ อปิจ เม ภนฺเต ‘มธุรก ชาโต วิย กาโย, ทิสาปิ เม น ปกฺขายนฺติ, ธมฺมาปิ มํ นปฺปฏิภนฺติ อายสฺมา สาริปุตฺโต ปรินิพฺพุโต’ติ’’ สุตฺวา–

อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคิํว สนฺธมนฺติฯ

โย ปพฺพชี ชาติสตานิ ปญฺจ,

ปหาย กามานิ มโนรมานิ;

ตํวีตราคํ สุสมาหิตินฺทฺริยํ;

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํฯ

ขนฺติพโล ปถวิสโม น กุปฺปติ,

นจาปิ จิตฺตสฺส วเสน วตฺตติ;

อนุกมฺปโก การุณิโก จ นิพฺพุโต,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํฯ

จณฺฑาลปุตฺโต ยถา นครํ ปวิฏฺโฐ,

นีจมโน จรติ กโฬปิหตฺโถ;

ตถา อยํ วิหรติ สาริปุตฺโต,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํฯ

อุสโภ ยถา ฉินฺนวิสาณโก,

อเหฏฺฐยนฺโต จรติ ปุรนฺตเร วเน;

ตถา อยํ วิหรติ สาริปุตฺโต;

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตนฺติฯ

อปิจ เม ภนฺเต มธุรกชาโต วิย กาโยฯ

กิํ นุโข เต อานนฺท สาริปุตฺโต สีลกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, สมาธิกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, ปญฺญากฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, วิมุตฺติกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโต, วิมุตฺติ ญาณทสฺสนกฺขนฺธํ วา อาทาย ปรินิพฺพุโตติฯ

นนุ ตํ อานนฺท มยา ปฏิกจฺเจว อกฺขาตํ สพฺเพหิ ปิเยหิ มนา เปหิ นานาภาโว วินาภาโว อญฺญถาภาโว, ตํ กุเตตฺถ อานนฺท ลพฺภา ‘‘ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ วต มาปลุชฺชี’’ติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

ทสกนิทฺเทส

ตตฺถ กตมํ ตถาคตสฺส ฐานญฺจ ฐานโต อฏฺฐานญฺจ อฏฺฐานโต ยถาภูตํ ญาณํฯ อิธ ตถาคโต ‘‘อฏฺฐานเมตํ อนวกาโส ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติ ปชานาติ, ‘‘ฐานญฺจ โข เอตํ วิชฺชติ ยํ ปุถุชฺชโน กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย ฐานเมตํ วิชฺชตี’’ติ –